539. Абу ХIурайрас (АллахI реза
хуьлда цунна) дийцина, АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда
цунна) элира аьлла: «Шух цхьаммо а Рамадан (бутт) тIекхачале хьалхара цхьа де я ши де
марханаш ма кхобийла, нагахь стаг ша гуттар а кхобучу марханийн раж ларъеш вогIуш
вацахь. Ишттачу хьолехь мегаш ду и денош кхабан» (Бухари: 1914, Муслим: 1082).
540. Iаммар ибн Ясира (АллахI реза хуьлда цунна а, цуьнан дена а)
дийцина: «Рамадан бутт болабаларах шеконехь а волуш марха кхаьбнарг - Абу
ал-Къасимна (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) Iеса хилла ву» (ХIара хьадис далийнарг ал-Бухари:
4/119. Амма хьадис дийциначеран зIе юкъах а юьтуш, далийна цо хIара. Амма
Ахьмада а: 8919, Абу Дауда а: 2334, ат-Тирмизис а: 686, ан-Насаис а: 2189, ибн
Мажас а 1645, дийциначеран зIе а юьйцуш, далийна хIара. Ткъа ибн Хузайма а: 1914,
ибн Хьиббана а: 3577 бакъ «сахьихь» хьадис ду аьлла хIара).
541. Ибн
Iумара (АллахI реза хуьлда цунна а, цуьнан дена а) дийцина, АллахIан элчано
(АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Марханаш кхаба ма
дуьйлало - шайна цIена бутт галлалц, даста а ма даста - шайна юха а и галлалц»
(ал-Бухари: 1900, 1907, Муслим: 1080).
Муслиман ривайатехь иштта
аьлла: «Нагахь мархаш хилахь - хIета, ткъе итт де дIалара».
Бухарин кхечу ривайатехь
дийцина: «…хьалхарачу беттан ткъе итт де дIалара».
Оццо далийна кхин цхьа
ривайат, Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) элира аьлла: «Марханаш
кхаба дIадуьйлало - шайна цIена бутт гича, даста а даста - юха а шайна и гича.
Нагахь и (бутт) мархашна тIехьа
къайлабаьлла хилахь - шаIбан беттан ткъе итт де дIалара» (ал-Бухари:
1909).
542.
Ибн Iумара (АллахI реза хуьлда цунна а, цуьнан дена а) дийцина: «Нах шайн ма-хуьллу
цIена бутт ган гIиртира. Ткъа аса пайхамаре (АллахIера къинхетам а, маршо а
хуьлда цунна) хаам бира - сайна и гина аьлла. ХIета, ша а долийра цо марханаш
кхаба, нахе омра а дира цо - марханаш кхаба доладе аьлла» (ХIара хьадис
далйинарш Абу Дауд: 2342, ал-Хьаким: 1541. Ткъа ибн Хьиббана: 3437 бакъ хькадис
ду аьлла хIара).
543.
Ибн Iаббаса (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Цхьана Iаьрбочо, пайхамар (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна)
волучу а веана, цIена бутт гина шена аьлла, хаам бира. Цо хаьттира цуьнга: «АллахI
воцург кхин дела цахилар тоьшалла дина вуй хьо?». Iаьрбочо жоп делира:
«Ву». Цо хаьттира: «Мухьаммад АллахIан элча хилар тоьшалла дина вуй
хьо?». Iаьрбочо жоп делира: «Ву». ТIаккха элира цо: «Во, Билал!
Кхана дуьйнна марханаш кхаба доладе алий, омра де ахьа нахе»» (ХIара
хьадис далийнарш Ахьмад: 188, Абу Дауд: 2340, ат-Тирмизи: 691, ан-Насаи: 2112, ибн
Мажа: 1652. Ткъа ибн Хьузайма а: 1923, ибн Хьиббана а: 3445 бакъ хьадис ду
аьлла хIара. Ан-Насаэх дерг аьлча, ткъа цо-м хIара хьадис «мурсал» лерина).
544.
Муъма нехан нанас Хьафсата (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина, пайхамара (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Нагахь стага сатасале
хьалха шен дагчохь марха кхаба ойла (негат) хилар чIагI ца динехь - цуьнниг
марха дац» (ХIара хьадис далийнарш Ахьмад: 25252, Абу Дауд: 2454,
ат-Тирмизи: 730, ан-Насаи: 2331, ибн Мажа: 1700. Амма ат-Тирмизис а, ан-Насаис
а: 1923, хаьдда (асхьабна тIехь сецна) ду боху агIо толийна. Ткъа ибн Хузайма
а: 1933, ибн Хьиббана а хIокху
хьадисан бакъ ривайат дийцина, пайхамаран (АллахIера къинхетам а, маршо а
хуьлда цунна) цIарах дийцина а долуш).
Ад-ДаракъутIнин ривайатехь
аьлла: «Нагахь стага сатасале хьалха шен дагчохь марха кхаба ойла (негат)
хилар чIагI ца динехь - цуьнан марха къобалдеш дац» (ад-ДаракъутIни: 2/172).
454. Iайшата
(АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Цкъа
цхьана дийнахь, со йолучу чу а веана, пайхамара (АллахIера къинхетам а, маршо а
хуьлда цунна) хаьттира: «Кхалла хIуммаъ юй шуьгахь?». Оха жоп делира:
«ХIан-хIа». Цо элира: «ХIета, марха кхобу аса». Цул тIаьхьа цхьа хан
яьлча, кхечу дийнахь, юха а веара иза тхо долучу чу. ХIета, оха элира:
«Жимма хьайс (1) еана вайна». Цо элира: «Iуьйррехь дуьйна
марха долуш ву со. Делахь а, схьагайтахьа суна и». ХIетте а, жимма хьайсах
кхийтира иза» (Муслим: 1154).
(1)
Хьайс – хурма а, кIалд а, даьтта а вовшах а тухий, хьакха а дой, кечбеш кхача
бу.
546. СахIл ибн СаIда (АллахI реза
хуьлда цунна) дийцина, АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда
цунна) элира аьлла: «Нах хаддаза диканехь бехар бу - марха дастарна сихо еш мел бу» (ал-Бухари: 1957, Муслим: 1098).
547. Абу
ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина, АллахIан элчано (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Доллучунна ницкъ кхочуш а, Сийлахь-Воккха а волучу АллахIа аьлла:
«Суна уггаре а дукхаха безаш болу Сан лайш - марха дастарна сихо йийраш
бу»» (ат-Тирмизи:
700).
548. Анас ибн Малика (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина,
АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда
цунна) элира аьлла: «Сатасале хьалха Iуьйкъе е, хIунда аьлча Iуьйкъе ярехь –
беркат ду» (ал-Бухари: 1923, Муслим: 1095).
549. Салман ибн Iамир ад-Диббийс (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина,
пайхамара (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда
цунна) элира аьлла: «Шух муьлххачу а цхьаммо марха достучу хенахь – якъийначу
хурманашна тIехь достуьйла. Нагахь шена уьш
ца караяхь - хина тIехь достуьйла, хIунда аьлча иза – цIена а, цIанвеш а ду» (ХIара хьадис далийнарш Ахьмад:
15637, Абу Дауд: 2355, ат-Тирмизи: 658, ан-Насаи: 2/254, ибн Мажа: 1699. Ткъа
ибн Хузайма а: 3/278, ибн Хьиббана а: 3514, ал-Хьакима а: 1575 бакъ «сахьихь»
ду аьлла хIара).
550.
Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна), (сарахь а
цхьаьна даста а ца достуш) хаддаза марханаш кхабар дихкира. ТIаккха бусалба
нахах цхьана стага хаьттира: «ХIай, АллахIан элча! Айхьа-м ма кхобу ахьа
хаддаза марханаш?». Жоп луш элира цо: «Ткъа соьх тера мила ву шух?!
Боккъалаъ, сан Дала буьйсанца хIума а яайо суна, хи а маладо суна!». ХIетте
а, царех цхьаберш буьйсанца марха ца достуш, хаддаза марханаш кхобучуьра ца
севцира. ТIаккха иза а велира юучунна тIекховдарах юха - дуьххьара цхьана
дийнахь, цул тIаьхьа кхин а цхьана дийнахь а. Ткъа кхоалгIачу дийнахь цIена
бутт гира царна. ТIаккха элира (АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а
хуьлда цунна)): «Бутт схьацакхеташ кхин а тIаьхьа биссинехьара а - оцу кеппара
кхиндIа а марханаш кхаба аьлла, омра дийр ма дара аса шуьга». Иза царна
таIзаран метта деш дара цо - уьш шена муьтIахь ца хиллан дела (ал-Бухари:
1965, Муслим: 1103).
551. Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина,
АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда
цунна) элира аьлла: «Нагахь стаг аьшпаш боттар а, муьлхха а ша лелориг харцонца лелор
а дуьтуш вацахь - АллахIна а дац оьшуш цо яар а, малар
а дитар» (ХIара хьадис далийнарш ал-Бухари: 6057, Абу Дауд: 2362. Ткъа
хьадисан дIаяздар тIаьххьарачуьнниг ду).
552. Iайшата
(АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Марха долучу хенахь пайхамара (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) шен зударшна барт а боккхура, хьаста а
хьостура. Амма шух муьлххачул а дикоха шен (лаамийн дола) Iуналла далуш вара
иза» (ХIара хьадис далийнарш ал-Бухари: 1927, Муслим: 1106. Ткъа хьадисан дIаяздар
тIаьххьарачуьнниг ду).
Муслиман цхьана кхечу ривайатехь
хIокху кепара аьлла а ду: «Рамадан баттахь марха а долуш…».
553.
Ибн Iаббаса (АллахI реза хуьлда цунна а, цуьнан дена а) дийцина: «Пайхамарна
(АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) цIий даьккхира - иза ихьрамехь
волучу хенахь а, цуьнан марха долучу хенахь а» (ал-Бухари: 1938).
554.
Шаддад ибн Авса (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Ал-БакъиIе вахана пайхамар (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна)
Рамадан баттахь, цIий доккхуьйтуш волучу стагана тIехволуш, цо аьлла: «ЦIий
доккхучуьнан а, цIий доккхуьйтучуьнан а доьхна марха»» (ХIара хьадис
далийнарг Ахьмад: 16489, Абу Дауд: 2369, ан-Насаи: 3144, ибн Мажа: 1681. Оцу тIе,
Ахьмада а, ибн Хузайма а: 1964, ибн Хьиббана а: 3533 бакъ хьадис ду а аьлла хIара).
555.
Анас ибн Малика (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Марха долучунна цIий даккхийтар дуьххьара дика лоруш дацара. Пайхамара
(АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна), багахь марха а долуш, ша цIий
доккхуьйтуш воллучу ЖаIпар ибн Абу ТIалибна тIех волучу хенахь, элира: «Оцу
шиммо а тхаьшшинан марха дохийна». Делахь а, цул тIаьхьа пайхамара (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) багахь марха долучунна цIий даккхийтар
магийра. Цундела Анаса, багахь марха а долуш, цIий доккхуьйтура шена» (ХIара
хьадис далийнарг ад-ДаракъутIни: 2/182. Оццо чIогIа хьадис ду а аьлла хIара).
556. Iайшата
(АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Пайхамара (АллахIера къинхетам а, маршо
а хуьлда цунна) рамадан баттахь, багахь марха а долуш, сурьма хьаькхира»
(хIара хьадис далийнарг ибн Мажа: 1678).
557. Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина,
АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда
цунна) элира аьлла: «Нагахь (цхьамма, багахь марха а долуш) вицвалар бахьанехь (цхьа хIума) яахь я малахь - шен марха
кхиндIа дуьззина дIакхобийла цо, хIунда аьлча, боккъалаъ, цунна
яийнарг а, цунна малийнарг а АллахI ву» (Бухари: 1933, Муслим: 1155).
Ал-Хьакиман ривайатехь аьлла: «Нагахь стага вицваларна рамадан
беттан марха дохадахь - иза дехкрийлахь вац я и меттахIоттон а (доькхуш кхаба
а), я капарат даккха а» (ал-Хьаким: 1569. Бусалба нехан динан Iилманчаша
бакъ хьадис ду аьлла хIара).
558. Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина, АллахIан элчано
(АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Нагахь стаг шен
лаамаза Iеттийнехь - иза декхарийлахь вац и марха меттахIоттон (доькхуш кхаба).
Нагахь стага шен лаамехь ша-ша Iеттавайтинехь - иза декхарийлахь ву и марха
меттахIоттон (доькхуш кхаба)» (ХIара хьадис далийнарш Ахьмад: 10058, Абу
Дауд: 2380, ат-Тирмизи: 720, ан-Насаи: 2/215, ибн Мажа: 1676. Оцу тIе Ахьмада хIара
хьадис къайладина сакхташ долуш лерина. Делахь а, ад-ДаракъутIнис: 2/184 чIогIа
хьадис ду аьлла хIара).
559.
Жабир ибн IабдуллахIа (АллахI реза хуьлда цунна а, цуьнан дена а) дийцина: «Макка яьккхинчу шарахь АллахIан элча (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) рамадан баттахь новкъа велира. Цо марханаш
кхебира КураI ал-ГIамим олучу меттиге кхаччалц. Цуьнца цхьаьна нах а бара
марханаш кхобуш. Цул тIаьхьа, схьая шена хи чохь куршка аьлла, омра а дина,
(схьаеана куршка) шен коьртана тIехула хьала а аййина, ткъа нах цуьнга хьежа хIиттиначу
хенахь, дIамелира цо и. Цхьа хан яьлча, цуьнга элира - цхьаберш хIинца а
марханаш кхобуш бу аьлла. ХIета, жоп луш цо элира: «Iеса нах бу уьш! Iеса
нах бу уьш!»» (Муслим: 1114).
Цо далийначу цхьана кхечу
ривайатехь дийцина: «АллахIан элчане (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) дIадовзийтира: «Нахана чIогIа
дазделла марханаш кхабаран гIуллакх. Цундела ахьа дечуьнга ладоьгIна (хьоьгара
бакъоне хьоьжуш) Iаш бу-кха уьш». ТIаккха,
малхбузан ламаз диначул тIаьхьа, хи чохь куршка схьая шена аьлла, омра а дина,
дIамелира цо и».
560.
Хьамзат ибн Iамр ал-Асламис (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Аса цкъа хаьттира: «ХIай, АллахIан элча! Новкъахь
марха кхаба а ницкъ го суна сайгахь. Къилахь-м хир дац и суна?». АллахIан
элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) жоп делира: «Иза –
АллахIа елла бакъо ю, ткъа оцу бакъонах пайда оьцуш волучо дийриг - диканиг ду.
Амма нагахь марха кхаба луург велахь - цо дийриг а дац къилахь лоруш»
(ХIара хьадис далийнарг Муслим: 1841. Оццу хиламан бухан хьокъехь иштта цо а,
ал-Бухарис а: 1121 далийна, Iайшата (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина аьлла).
56I.
Ибн Iаббаса (АллахI реза хуьлда цунна а, цуьнан дена а) дийцина: «Къеначу
стагана магийна дара марха ца кхаба. И юкъахдитинарг доькхуш кхабар а дацара
цунна тIедиллина. Амма дина омра дара - хIора юкъахдиссиначу мархина тIера цхьацца
къен стаг вузаве аьлла» (ХIара хьадис далийнарш ад-ДаракъутIни: 2/205,
ал-Хьаким: 1607. Цаьршимма шиммо а бакъ хьадис ду а аьлла хIара).
562.
Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Цкъа цхьана стага, пайхамар
(АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) волучу а веана, элира: «ХIай,
АллахIан элча! ХIаллакьхили-кха со!». Цо хаьттира: «Сте вина хьо хIаллак?». Стага жоп делира:
«Рамадан баттахь, марха а долуш, сайн зудчуьнца меттахь гIуллакх деана сан». Цо
хаьттира: «Цхьа стаг лоллера паргIатваккхалур вуй хьоьга?». Стага жоп
делира: «ХIан-хIа». Цо хаьттира: «ТIекIел ши бутт марханаш кхабалур
дуй хьоьга?». Стага жоп делира: «ХIан-хIа». Цо юха а хаьттира:
«Кхузткъе итт къен стаг вузавалур вуй хьоьга?». Цо юха а жоп делира: «ХIан-хIа».
Цул тIаьхьа охьахиира иза. Ткъа цхьа хан яьлча пайхамарна (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) хурманаш чохь доккха тускар деара. ХIета,
элира цо: «ДIаэца хIара, сагIина дIаекъа хIорш». Стага элира: «Сайл а
къечунна яла езаш юй аса хIорш? Шина ломанна юккъехь ма бац сайчул а къен
доьзал». Пайхамара (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна),
пхьарцергаш гучу а йовлуш, вела а къежна, тIаккха элира: «ДIавало хьайна,
хьайн доьзална яае уьш» (ХIара хьадис далийнарш ал-Бухари: 1936,
Муслим: 1111, Ахьмад: 6989, Абу Дауд: 2390, ат-Тирмизи: 724, ан-Насаи: 2/212, ибн
Мажа: 1671. Ткъа хьадисан дIаяздар Муслимниг ду).
563. Iайшата
а, Умм Салама а (АллахI реза хуьлда цаьршинна) дийцина: «Пайхамар (АллахIера
къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) шен зударшца (меттахь) деъначу гIуллакхна
лийчар тIедоьжна а волуш, Iуьйренга волура. Цул тIаьхьа, лийча а луьйчий, кхиндIа
шен марха дIакхобура цо» (хIара хьадис далийнарш ал-Бухари: 1925, Муслим: 1109).
Ткъа Муслима далийначу
ривайатехь Умм Салама (АллахI реза хуьлда цунна) иштта элира: «… я и шен
марха доькхуш а ца кхобура цо».
564.
Iайшата (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина, пайхамара (АллахIера къинхетам а,
маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Кхаба
дезаш марха а долуш, веллачунна тIера марха цуьнан гергарачо кхаба деза»
(Бухари: 1965, Муслим: 1147).