الوحدة الأولي

 

 

 

Хьалхара дакъа

 

العناية بالصحة

 

Могашаллин гIайгIабар

 

في العسل شفاء

 

Мазехь дарба ду

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زينب ومريم صديقتان

 

 

 

Зайнап а, Марем а ши доттагI ю

 

 

 

تهيئة:

 

 فكر في الإجابة عن الأسئلة.

 

 

 

Кечам:

 

ТIаьхьарчу хаттарийн жоьпийн ойлае

 

 

 

I- ماذا تفعل إذا أردت أن تكون نحيفا؟

 

 

 

2- ماذا تفعل إذا أردت أن تكون سمينا؟

 

 

 

3- أيهما تفضل أن تكون نحيفا، أم سمينا؟

 

 

 

4 – ما الطعام الذي تأكله كثيرا؟

 

 

 

1. Хьайна азвала лиъча хIун до ахьа?

 

 

 

2. Хьайна варста лиъча хIун до ахьа?

 

 

 

3. ГIоле хIун хета хьуна - оза хилар я верстина хилар?

 

 

 

4. Ахьа кест-кеста юу хIума муьлха ю?

 

 

 

 

 

زينب و مريم صديقتان، تتشابهان في أشياء كثيرة، فهما تسكنان في حي واحد، و تدرسان في جامعة واحدة، و لكنهما تختلفان في أمر آخر، فزينب نحيفة جدا، و مريم سمينة جدا. تريد زينب أن تكون سمينة، و لكنها لا تستطيع، .  و تريد مريم أن تكون نحيفة، و لكنها لا تستطيع.

 

 

 

   زينب تفكر كثيرا في هذه المشكلة، ماذا تفعل؟ وزنها الآن خمسة و خمسون كيلا. كيف تزيد وزنها؟  يجب أن يصل وزنها إلي سبعين كيلا. حاولة زينب، و حاولة،  و لكنها لم تنجح.

 

 

 

   أخذت زينب تتناول كثيرا من الطعام، تأكل اللحم و الخبز و البيض و الأرز و الجبن و العسل و الحلوي و المربي، و تشرب الحليب، و عصير الفواكه. لم تمارس زينب الرياضة، و رغم ذلك ظلت نحيفة. ماذا تفعل؟ أكلت كثيرا، و شربت كثيرا، و لكنها ظلت نحيفة.

 

 

 

   تختلف مشكلة مريم عن مشكلة زينب، فمريم سمينة جدا،  و تريد أن تكون نحيفة. وزنها الآن تسعون كيلا، كيف ينقص وزنها؟ يجب أن يصل وزنها إلي سبعين كيلا. و تركت مريم السكريات و النشويات، و مارست الرياضة شهرا، لم تستطع مريم، فهي تحب الأكل. أخذت مريم تأكل كثيرا، فزاد وزنها و لم ينقص.

 

  

 

Зайнап а, Марем а ши доттагI ю. Дуккха а хIуманехь цхьаьна йогIу и шиъ. Ший а цхьаьна куьпахь Iаш ю, цхьана унивесртитетехь доьшуш а ю и шиъ. Делахь а, цхьаьна ца догIуш хIума а ду цаьршингахь: Зайнап чIогIа оза ю, ткъа Марем дукха ерстина ю. Зайнап ярста лууш ю - амма ярсталуш яц. Ткъа Марем азъяла лууш ю - ва амма азъялалуш яц.

 

 

 

Зайнапа дукха ойла йо оцу гIуллакхан: хIун дан деза? Шовзткъе пхийтта кийла бен яц иза хIинца. Кийланаш хIун дина тIетоха-те цо шен? Кхузткъе итт кийлане кхача еза иза. Зайнап дукха гIиртина и дан, делахь а, кхиаме ца кхаьчна.

 

 

 

Зайнап дуккха а хIума яа йоьлла: жижиг, бепиг, хIоаш, дуга, нехча, моз, марзаллаш, варенеш, иштта шура а, стоьмийн мутта а молу цо. Зайнапа спорт ца лелийна - хIетте а оза йисина иза. ХIун дан деза? Дуккха а хIума йиъна, дуккха а хIума йиъна цо - хIетте а, оза йисина.

 

 

 

Мареман проблема Зайнапан проблемах кхаьсташ ю: Марем чIогIа ерстина ю. Азъяла лаьа цунна. Иза езткъе итт кийла ю. КIезиг муха йийр яра-те цо шен кийланаш? КхузтIкъе итт кийлане охьаяккха езаш ю иза шен йозалла.

 

 

 

Марема марзаллаш а, крахмалан хIуманаш а йитина, баттахь спорт а лелийна цо. Кхин дIа сацатохадели Мареме, хIунда аьлча яахIума дукха езаш ю иза. Марем дукха хIума яа йолаелла, оьшучу метта тIееана иза кийланашкахь. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                             

 

 

 

 

 

الصحة بين الماضي و الحاضر

 

 

 

Могашалла – хьалха а, хIинца а

 

 

 

تهيئة:

 

فكر في الإجابة عن الأسئلة التالية:

 

 

 

Кечам:

 

ТIаьхьарчу хаттарийн жоьпийн ойлае

 

 

 

I – من يتناول طعاما كثيرا، النحيف أم السمين؟

 

 

 

2 – ماذا تفضل؟ الدجاج، أم السمك، أم اللحم؟ لماذا؟

 

 

 

3 – هل يدعو الإسلام إلي الأكل الكثير؟

 

 

 

4 – من الذي ينصح بالحمية؟ السمين أم النحيف؟

 

 

 

1. Мила ву дукха хIума юург - озаниг я верстанниг?

 

 

 

2. ГIоле муьлха хета хьуна – котам, чIара я жижиг? ХIунда?

 

 

 

3. Ислам-дино хIума дукха яаре кхойкхий?

 

 

 

4. Диета хьанна хьоьху - верстаначунна я озачунна?

 

 

 

     كانت علامة الصحة – في الماضي – أن يكون الإنسان سمينا، كثير اللحم و الشحم، فالإنسان السمين هو الصحيح، و الإنسان النحيف هو المريض. و كان الرجال يفضلون الزواج بالمرأة السمينة، و لا يحبون الزواج بالمرأة النحيفة.

 

 

 

     تقدم الطب كثيرا اللآن، و ظهر أن هناك أمراضا تصيب الشخص السمين، و هي أمراض خطيرة، مثل: أمراض القلب، و السكري، و ضغط الدم. لقد أصبحت البدانة – اليوم – علامة علي المرض، و أخذ الناس يتبعون الحمية، و يتناولون طعاما قليلا، و يبتعدون عن السكريات و الدهون و النشويات.

 

   و أصبح الأطباء يحذرون الناس من الطام الأبيض، و الحليب كامل الدسم قائلين: ابتعد عن السكر. ضع قليلا منه في الطعام. لا تأكل الخبز الأبيض، كل الخبز الأسمر. لا تأكل الأرز الأبيض، كل الأرز الأسمر. و أصبح الناس يتبعون الحمية، فيأكلون قليلا من اللحم الأحمر، و البيض، و يتناولون كثيرا  من السمك و الدجاج  و الخضروات، و الفواكه.

 

 

 

   نهي الإسلام عن الإسراف في الطعام، لأن الأكل الكثير يضر الإنسان. قال تعالي: (وكلوا و اشربوا و لا تسرفوا إنه لا يحب المسرفين). و قال الرسول – صلي الله عليه و سلم - : "ما ملأ آدمي وعاء شرا من بطنه بحسب ابن آدم أكلات يقمن صلبه فإن كان لا محالة فثلث لطعامه و ثلث لشراه و ثلث لنفسه".

 

 

 

ДIаяханачу заманахь могашаллин билгало – адам дерстана хиларца, шортта дилха долуш а, мохь йолуш а хиларца, къастош хилла. Дерстана адам – могаш лоруш хилла, ткъа озаниг – цомгаш лоруш хилла. Шайна яахIума хилча, дуккха а юуш хилла наха. Стегарша ерстана зуда ялор гIоле хеташ хилла, оза зуда ялон лууш ца хилла.

 

 

 

ХIокху заманахь лоьрийн Iилма дуккха а хьалхатаьIна догIу. Дерстаначу адамех хьакхалуш цамгарш хилар а гучудаьлла. ЧIогIа кхераме лазарш ду уьш, масала: деган лазарш, шекаран цамгарш, цIийн таIам. ДегIалахь (верстана) хилар - тахана цомгаш хиларан билгало лору. Цундела нах диета лелон буьйлабелла, хIума а кIеззиг юу цара, марзаллех а, даьттанех а, крахмалан хIуманех а юхабуьйлу уьш.

 

 

 

Лоьраш нах ларбан боьлла кIайн даарех а, чекхъяккханза шурех а, олуш: 

 

 

 

«Шекарах юхадовла, кхачанах кIеззиг бен ма тоха и. КIайн бепиг а ма даа, Iаьржа бепиг даа. КIайн дуга а ма даа, боьмаша дуга даа».

 

 

 

Нах диета ларъян боьлла, цундела цара цIен жижиг а, хIоаш а кIеззиг дуу. Дукха хьолехь чIара а, котам а, хасстоьмаш а, стоьмаш а буу.

 

 

 

Ислам-дино доьхку кхачанехь исрап дар, хIунда аьлча хIума дукха яар - могашаллина зенехь ду.

 

 

 

Сийлахь-Везачу АллахIа аьлла:

 

 

 

«Яа а яа, мала а мала, амма исрап ма де. Боккъалаъ, исрап дийриш безаш вац И». 

 

 

 

Элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) аьлла:

 

 

 

«Адамо, (цкъа а) шен гайнал вон пхьегIа ца юьзна! Адаман кIантана юучух (масех) юьхк кхачаме ю, цуьнан гIоьнца цуьнгахь гIора лаьттан йолу. Нагахь иза (кхин а сов яанза) ца валахь: (гайн) кхоалгIа дакъа - яахIуманна, кхоалгIа дакъа - маларна, кхин а кхоалгIа дакъа – (атталлина) садеIарна».  

 

 

 

 

 

أقسام الكلمة

 

الكلمة ثلاثة أقسام: اسم، و فعل، و حرف

 

 

 

 

 

Дешан тайпанаш

 

 

 

Дош кхаа тайпана ду: цIердош, хандош, дакъалг

 

 

 

 

 

أدرس علامة الترقيم

 

 

 

 

 

Сацаран хьаьркаш Iамае

 

 

 

 

 

من أضرار التدخين

 

 

 

      انتشر التدخين، و كثرت نسبة المدخنين في هذا العصر، مما ينذر بازدياد المشكلات الصحية بينهم. فقد أظهرت دراسات كثيرة أن التدخين يعرض الصحة لكثير من الأخطار، و أنه سبب لكثير من الأمراض، مثل: أمراض القلب، و سرطان الرئة، و الالتهاب الرئوي، كما أنه يسبب الشيخوخة، و يزيد نسبة الوفايات.

 

 

 

      صحيح أن كل شيء بقضاء الله، و أن الموت و الحياة و المرض و الصحة، و كلها بيد الله، و لكن يجب أن نتذكر دائما، أن الله سبحانه و تعالي يقول: (و لا تلقوا بأيديكم إلي التهلكة) و يقول: (و لا تقتلوا أنفسكم إن الله كان بكم رحيم). و التدخين قتل لنفسه، و انتحار بطيء، كما أنه ضرر بإجماع الأطباء و العقلاء. و الرسول – صلي الله عليه و سلم – يقول: "لا ضرر ولا ضرار" وقد لوحظ أن نسبة وفاة المدخنين تزداد بازدياد استهلاك السجائر.

 

      طبقا لتقرير منظمة الصحة العالمية، فإن التدخين أخطر وباء عرفه الجنس البشري، و الوفيات الناتجة عنه تعد أ كثر الوفيات التي عرفها تاريخ الأوبئة و خصوصا في الدول الفقيرة، حيث تنشر شركات التبغ دعاياتها، و تبيع أسوأ أنواع الشجائر و أخطرها.

 

 

 

       و في كل هذا دليل علي خطر التدخين علي البشرية، فهل يدرك صغار الشباب - بصفة خاصة – ما ينتظرهم من أخطار وأضرار، إذا مارسوا التدخين، و أقدموا عليه؟!

 

 

 

       نتيجة لكل ما سبق، فإن المدخن يقتل نفسه بنفسه، كما ثبت أن ضررالتدخين يتعدي المدخنين أنفسهم إلي بقية أفراد المجتمع من المجاورين للمدخنين، فالتدخين ضرر متعد، لأن الدخان المتصاعد من أفواه المدخنين، يستنشقه من حولهم دون اختيار منهم. و الحرية الشخسية هنا تتعارض مع حقوق المجتمع. و كم من حريق شب بسبب المدخنين، و كانت أضراره جسيمة.

 

 

 

     ينفق المدخنون أموالا كثيرة علي السجائر، و لا يأخذون مقابل ذلك إلا ضررا و خسارة. وقد وجد أن ما ينفقه 60 مليون مدخن في أمريكا، يكلف 4 مليارات دولار في العام.

 

 

 

    و تزداد المصيبة عندما يكون المدخنون من الأسر الفقيرة، التي تستهلك السجائر أكثر دخلها، فتترك هذه  الأسر الأشياء الضرورية، و تشتري السجائر، و في هذا إضاعة للمال، و قد نهي الإسلام الإنسان عن إضاعة المال، فيما لا فائدة فيه.

 

 

 

     لكل هذه الأسباب، و غيرها، جاء الدين الإسلامي بالنهي عن التدخين و تحريمه، لأنه بهذه الصفة لا يكون من الطيبات التي أحلت لبني آدم، بل هو من الخبائث التي حرمت عليهم. قال لله تعالي: (ويحل لهم الطيبات و يحرم عليهم الخبائث)

 

 

 

 

 

Цигаьрка озаран зенаш

 

 

 

Цигаьрга озар даьржина. ХIокху бIешарчохь цигаьргаузучеран терахь лакхадаьлла, моьттиначул а алсам евлла царна юккъехь могашаллин проблемаш а. Дуккха а талламаша гучудаьккхина: цигаьрга озаро могашалла дуккхаъчу кхерамийн новкъа йоккхуш хилар а, иза дуккха а цамгарш туху бахьана хилар а, масала: деган цамгарш, пехийн цIе ца йоккху лазар (рак лёгких), пехашна хьу кхетар (воспаление лёгких), иштта къанвалар а дозу цуьнах, баларш а доху цо алсам. Дера бакъ-м ду: массо а хIума АллахIан кхиэлаца хуьлуш хилар а, Iожалла а, дахар а, цамгар а, могашалла а - и дерриге а АллахIан карахь хилар а.

 

 

 

Делахь а, вай даима а дагахь латто декхарийлахь ду Хастамечу а, Сийлахь-Везачу а АллахIа бохург:

 

 

 

«…Шаьш-шайн куьйга хIаллакьхиларе ма тийса шаьш». 

 

 

 

Юха а боху Цо:

 

 

 

«…Шаьш-шаьш ма дайъа, АллахI къинхетаме ма вай шуьца». 

 

 

 

Ткъа цигаьрка озар – ша-шен вер ду, меллаша ша-шена Iожалла яр ду. Иштта зен а ду иза берриге лоьрийн а, хьекхал долучийн а бартаца.

 

 

 

Элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьла цунна) боху:

 

 

 

«Зенехь дерг ма де - я хьайна а, я кхечунна а». 

 

 

 

Билгалдаьллачух ду: цигаьркаш ийзар алсамдаларе хьаьжжина цигаьркаш уьйзучарна юккъехь баларш алсамдовлуш хилар.

 

  

 

Дерриге дуьненан могашалла Iалашъяран организацис ма-бохху, цигаьрка озар - адамаллина девзиначух уггаре а кхераме Iаьржа ун ду. И бахьанехь долу баларш уьнан исторехь девзиначух уггаре а лакхарачехь ду, къаьсттина къечу пачхьалкхашкахь, тонкин компанеша шайн пропаганда яржош а, цигаьркийн уггаре а зенехь а, кхерамехь а долу тайпанаш духкуш а йолучу.     

 

 

 

Оцу дийциначу дерригенехь а тоьшалла ду - цигаьрка озар адамаллина кхерамехь хилар гойтуш. Къаьсттина кегийра къонахий тIекхуьуш буй-те шайга хьоьжуш Iачу кхерамашна а, зенашна а - нагахь цара цигаьркаш ийзахь, уьш цунна тIеберзахь?!

 

 

 

Оцу дерриге дийциначух хилларг хьесапе диллича, цигаьркаузург ша-шен дегI дуьйш ву. Иштта билгалдина ду: цигаьрка озаран зен цигаьркаш уьйзучарна хилла ца Iаш, кхиболучу юкъараллин декъашхошка а долуш хилар, цигаьркаш узучарна уллохь болучу.

 

 

 

Цигаьрка озар – тIедолу зен ду: хIунда аьлча цигаьрка узучеран багара ара болу кIур, лаахь а, ца лаахь а, царна гонаха болучара чууьйзу. Кхузахь стеган маьршо юкъараллин бакъенашна нисса дуьхьал ю.

 

 

 

Мел дукха цIераш ехкина-кха цигаьркаш уьйзуш берш бахьанехь, тIехдаккхийра зенаш а девлла цуьнах.

 

 

 

Цигаьркаш уьйзучара дукха ахча дадо цигаьркашна, цунна дуьхьал, зенаш а, эшам а боцург, кхин хуьлуш хIумма а доцуш. Iамерик пачхьалкхехь 60 миллион цигаьркаозархочо харжъеш дерг шарахь 4 миллиард долларе хьаладолуш карийна.

 

  

 

Зен кхин а доккха хуьлу цигаьркаш уьйзуш берш къечу доьзалашкара хилча, цигаьркаша шайна тIедогIучух дукхах дерг дIахудуш болу. И бахьанехь оцу доьзалша шайна чIогIа хьаште ерг (эцанза) а юьтий, цигаьркаш оьцу, ткъа цуьнгахь эрна ахчанаш дадар ду. Ислам-дино адамашна дихкина шегахь бала пайда боцучунна ахча дадар. 

 

 

 

Оцу дагардиначу а, кхин а уьш доцучу кхечу а бахьанашна, Ислам-дин деана цигаьрка озар доьхкуш а, хьарам деш а: хIунда аьлча оцу куьцехь иза дикачу хIуманех ца ягарйо, Адаман тIаьхьенна хьанал йина йолучу. Муххале а иза – вочу хIуманех ю, царна хьарам йина йолучу.

 

 

 

Сийлахь-везчу АллахIа аьлла:

 

 

 

«…Цо магайо царна диканиг, вониг йоьхку».